Το νέο Νομοσχέδιο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση επιδεινώνει την Ελαττωματική Δημοκρατία

23 Απριλίου 2021

του Επαμεινώνδα Πανά,

σ. Καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Συνεχίζουμε να βιώνουμε την πανδημία του COVID-19 για δεύτερη χρονιά. Αναγνωρίζεται ότι όλη η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη να διαχειριστεί την πανδημία του COVID-19 και, φυσικά, και η ελληνική πολιτεία δεν ήταν προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει αυτήν την πανδημία. Σήμερα γνωρίζουμε πολλές από τις καταστροφικές επιπτώσεις της πανδημίας, όπως επίσης γνωρίζουμε ότι θα ξανασυμβούν στο μέλλον και άλλες πανδημίες. Αυτές οι καταστροφές αποτελούν στοιχεία της πολιτικής πληροφόρησης. Όλες οι κυβερνήσεις, οι επιστημονικοί φορείς, αλλά ιδιαιτέρως η Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΤΑ) οφείλουν να επεξεργάζονται αυτή την πολιτική πληροφόρηση με κατάλληλα επιστημονικά εργαλεία για να διαμορφώσουν τις αποφάσεις τους για την μετά τον κορωνοϊό εποχή.

Κατ’ επανάληψη έχουμε ακούσει, ακόμα και από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, ότι η χώρα μας ενεργεί ως ένα επιτελικό κράτος. Δυστυχώς, στην πράξη παρατηρούμε ότι συνεχίζει μια νοοτροπία η οποία δεν μπορεί να διαμορφώσει ένα πολύ καλύτερο μέλλον.

Η πανδημία του κορωνοϊού έχει καταστήσει την πρόταση «η δουλειά ως συνήθως – business as usual» να ανήκει στο μακρινό παρελθόν. Μια νέα εποχή, ένας διαφορετικός ορίζοντας από το «η δουλειά ως συνήθως» διαμορφώνεται. Όλοι οι οργανισμοί θα πρέπει να αντιληφθούν ότι έρχονται μεγάλες αλλαγές στην μετά- COVID-19 εποχή. Αυτό ισχύει και για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Ένα επιτελικό κράτος ασφαλώς και πρέπει να επικεντρωθεί στην προσπάθεια διαμόρφωσης υλοποιήσιμων στρατηγικών για το μέλλον και για την μετά-COVID-19 εποχή. Όλοι αναγνωρίζουν σήμερα ότι η μόνη σταθερά είναι: η ΑΛΛΑΓΗ, όπως θα έλεγε ο Ηράκλειτος.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες θα βρεθούν στο επίκεντρο. Ο δημόσιος τομέας, αλλά και η ΤΑ θα υποχρεωθούν να αξιοποιήσουν τη δυναμική και τα πλεονεκτήματα των ψηφιακών τεχνολογιών.  Άραγε όμως, είναι η Ελληνική Πολιτεία και η ΤΑ έτοιμες για να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες οι οποίες θα βοηθήσουν στον εκσυγχρονισμό του κράτους, αλλά ταυτόχρονα θα επιτύχουν περισσότερα κάτω από τον περιορισμό των διαθέσιμων πόρων;

Οι πολίτες από την πλευρά τους θα αναζητούν ποιοτικά καλύτερες υπηρεσίες, ώστε να ανταποκρίνονται στους φόρους και στα ανταποδοτικά τέλη που καταβάλουν. Ο εκσυγχρονισμός της ΤΑ ξεκινά από το «Βig Bang» της μετά-κορωνοϊού εποχής. Είναι εφικτή σήμερα μια τέτοια προσέγγιση και προοπτική;

Θεωρώ ότι το νομοσχέδιο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΤΑ) δεν διέπεται από μια τέτοια φιλοσοφία. Θα επισημάνουμε απλά το εξής: Όσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των πολιτών και των οικονομικών δραστηριοτήτων στις μεγάλες πόλεις, τόσο αυτές γίνονται πιο ευάλωτες στην περίπτωση εμφάνισης διαφόρων επιδημιών, πανδημιών και καταστροφών.

Η πανδημία, ακόμη και στην σχετικά μικρή δική μας χώρα, εμφανίστηκε ως ένα αστικό φαινόμενο, στην αρχή στις μεγάλες πόλεις,  και διαχύθηκε στη συνέχεια και στις μικρότερες.  Οι μεγάλες πόλεις εμφάνιζαν και τους περισσότερους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι εκπέμπονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και έχει αποδειχθεί ότι το διπλό χτύπημα «ατμοσφαιρική ρύπανση» και «SARS COVID-2» οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα υγείας. Εξάλλου η έρευνα των Pozzer et al. (2020), δείχνει ότι περίπου το 15% των θανάτων παγκοσμίως από τον κορωνοϊό θα μπορούσαν να αποδοθούν στη συμβολή της μακροχρόνιας έκθεσης του πληθυσμού στην ατμοσφαιρική ρύπανση.

Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο ως παράδειγμα, δεν δίνει πρωτοποριακές κατευθύνσεις στους Δήμους – Πόλεις να βελτιώσουν σημαντικά τη διαχείριση των ανοικτών χώρων ώστε να μετριάσουν τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, γεγονός που θα συμβάλλει στην ψυχική και σωματική υγεία των πολιτών. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός ασφαλώς και θα πρέπει να έχει μια τελείως διαφορετική φιλοσοφία από εκείνην της προ COVID-19 εποχής.

Η κρίση του κορωνοϊού έπρεπε να αποτελέσει αρχή και αφορμή για να διαχειριστούμε καλύτερα τους δήμους – πόλεις που ζούμε χωρίς να βλάπτουμε και το κλίμα.

Οι πολίτες και στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο παρακολουθούν κατάπληκτοι τις πρωτοβουλίες του συστήματος της κομματοκρατίας. Ένα σύστημα που είναι υπεύθυνο για την κακοδαιμονία της χώρας. Η κομματοκρατία έχει επιφέρει μια γενικευμένη και συνεχή ανήκεστη βλάβη σε ότι προσδιορίζει τον ελληνισμό. Στην ιστορία της Ελλάδας δεν υπήρξε πιο καταστροφικό και διαλυτικό σύστημα από την κομματοκρατία.

Οι «βαρώνοι» της κομματοκρατίας ελάχιστα ενδιαφέρονται για τον ελληνικό λαό και για τα δικαιώματά του.  Ενδιαφέρονται όμως να εκλεγούν οι υποψήφιοι που θα λάβουν το χρίσμα των κομμάτων της οικογένειας της κομματοκρατίας, ώστε να αποφευχθούν οι ακραίες υποψηφιότητες. Είναι βέβαιο ότι δεν τους ενδιαφέρει αν ο υποψήφιος είναι επαρκής στην άσκηση των καθηκόντων του. Ο κυνισμός της κομματοκρατίας είναι ωμός, επιθετικός και παντελώς αδιάφορος για την αξία της ψήφου του Έλληνα πολίτη. 

Η προνοητική αυτή στάση είναι το θεμέλιο της κομματοκρατίας. Η κομματοκρατία ποτέ δεν καινοτομεί, ούτε πρωτοπορεί. Απόδειξη αυτού του γεγονότος είναι το σχετικό νομοθέτημα για τις εκλογές στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η φιλοσοφία της κυβέρνησης στο εν λόγω νομοσχέδιο βασίζεται στο  ότι οι όποιες αλλαγές του εκλογικού συστήματος για τους δήμους και τις περιφέρειες σκοπό έχουν την εύρυθμη λειτουργία της κυβερνησιμότητας. Έτσι, παρατηρούμε ότι:

• Κύριο επιχείρημα της κυβέρνησης είναι η κυβερνησιμότητα
• Όμως, λόγω και της πανδημίας η οικονομική κρίση δεν φαίνεται να τελειώνει στη χώρα μας. Εκείνο συνεπώς που ενδιαφέρει είναι όχι η κυβερνησιμότητα, αλλά η αποτελεσματικότητα των Δήμων, οι οποίοι θα πρέπει μελιγότερους οικονομικούς πόρους να «παράγουν» και να προσφέρουν υψηλού επιπέδου δημόσια αγαθά και υπηρεσίες προς τους δημότες.
• ΗΗΗ ΗΗ αποτελεσματικότητα του Δήμου δείχνει πόσο ικανή είναι η διοίκηση στο να μετασχηματίζει τις δαπάνες του Δήμου σε  υψηλής ποιότητας υπηρεσίες.

Κάποιος θα περίμενε την ανάπτυξη μιας νέας ριζοσπαστικής φιλοσοφίας στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία να ανταποκρίνεται στη νέα μετά-COVID-19 εποχή. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι ο πολίτης – φορολογούμενος, που καταβάλει τα τέλη και τους δημοτικούς φόρους, δεν θα πρέπει να έχει και την αντίστοιχη πληροφόρηση της διαχείρισης αυτών των πόρων.

Ας εξετάσουμε σε γενικές γραμμές τι ακριβώς συμβαίνει με το προτεινόμενο εκλογικό σύστημα του Νομοσχεδίου. Συνοπτικά, λοιπόν, έχουμε να παρατηρήσομε:

• Το προτεινόμενο εκλογικό σύστημα είναι πλειοψηφικό και όχι αναλογικό
• Μικρή ποσοστιαία διαφορά των ψήφων μεταξύ δύο συνδυασμών μεταφράζεται σε μεγάλη διαφορά δημοτικών συμβούλων
• Το προτεινόμενο εκλογικό σύστημα περιέχει στοιχεία που οδηγούν στην αλαζονεία και τον αυταρχισμό
• Το νομοσχέδιο παραβιάζει τις ατομικές προτιμήσεις και τα δικαιώματα των πολιτών. Η παραμόρφωση που επιφέρει το πλειοψηφικό σύστημα στην αντιπροσώπευση τελικά εκφυλίζει την Τοπική Δημοκρατία.
• Το όριο εκλογής του Δημάρχου (ή του Περιφερειάρχη) από το 50% + 1 ψήφο που ισχύει σήμερα, γίνεται 43% + 1 ψήφο.
• Η παράταξη που θα κερδίσει το 43% + 1, θα έχει το 60% των Δημοτικών Συμβούλων!!!
• Το όριο εκλογής μιας παράταξης ορίζεται στο 3%
• Μειώνει τον αριθμό των συμβούλων
• Το εκλογικό σύστημα δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιο, γιατί αναδεικνύει την παντοκρατορία του Δημάρχου, είναι δηλαδή καθαρά κομματικοδημαρχοκεντρικό υπόδειγμα.
• Ουσιαστικά αυτό το υπόδειγμα διοίκησης ενισχύει την αδιαφάνεια
• Το εκλογικό σύστημα καθιερώνει «την δημοκρατική κλοπή», αφού θεσμοθετημένα πλέον η εκπροσώπηση στο δημοτικό συμβούλιο είναι τελείως διαφορετική από τις προτιμήσεις των πολιτών. Έτσι, η αντιπροσώπευση δεν είναι δίκαιη και αποτελεσματική.
• Οι δημότες που δεν θέλουν να «σπαταλήσουν» την ψήφο τους σε παρατάξεις που δεν τους εκπροσωπούν θα ακολουθήσουν τον δρόμο της ΑΠΟΧΗΣ (σημαντικός δείκτης της υγείας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας).
• Από τον Οκτώβριο του 2023 η θητεία των Δημάρχων και Περιφερειαρχών θα είναι πενταετής.
• Το Νομοσχέδιο καταργεί τη λαϊκή εντολή μέσω ξεχωριστής κάλπης για την εκλογή υποψηφίων των Κοινοτήτων. Δηλαδή, εορτάζουμε τα 200 χρόνια της Επανάστασης του 1821 καταργώντας – θάβοντας το πρωταρχικό κύτταρό της που ήταν οι Κοινότητες.
• Η εμππειρική σοφία μας πληροφορεί ότι τα αναλογικά εκλογικά συστήματα παράγουν συναινέσεις, συνεργασίες, διαφάνεια και εμπιστοσύνη. Άλλωστε, χαρακτηριστικό γνώρισμα της Τοπικής Δημοκρατίας είναι οι συνεχείς διαβουλεύσεις για την προσπάθεια της καλύτερης επίλυσης των τοπικών προβλημάτων.
• Η Δημοκρατία αποτελεί ένα σύνολο θεσμών και πρακτικών για τη διαχείριση όλων των απόψεων και την ανάπτυξη συναινέσεων. Μια ισχυρή Τοπική Δημοκρατία είναι η βάση για μια υγιή Δημοκρατία σε εθνικό επίπεδο.

Από όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω για το εκλογικό σύστημα παρατηρούμε, τελικά, τα εξής:

• Δεν προάγεται η πολιτική και κοινωνική δικαιοσύνη
• Προσβάλλεται βάναυσα η αξιοπρέπεια του πολίτη
• Διαμορφώνονται διαφορετικοί βαθμοί δικαιωμάτων συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο
• Ουσιαστικά το νομοσχέδιο θεσμοθετεί πολίτες δεύτερης κατηγορίας
• Συρρικνώνεται η συμμετοχική διαδικασία με αποτέλεσμα να μειώνεται το κοινωνικό κεφάλαιο. Αν οι δημότες δεν έχουν εμπιστοσύνη προς τον Δήμο τους τότε δεν αναμένεται να υπάρχει και υψηλό επίπεδο συμμετοχής στα κοινά. Αυτό σημαίνει ότι η διακυβέρνηση του Δήμου επηρεάζεται από το κοινωνικό κεφάλαιο.

Μια τέτοια Τοπική Αυτοδιοίκηση, ούτε τοπική είναι, αλλά ούτε και αυτοδιοικητική. Είναι καθαρά ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΕΤΕΡΟΔΙΟΙΚΗΣΗ. Γιατί λοιπόν απορούμε που και η ΤΑ παρουσιάζει τις ίδιες παθογένειες με την κεντρική διοίκηση;

Ο φιλόσοφος Rawls θεωρεί πως η στοιχειώδης πολιτική ισότητα είναι προϋπόθεση της δικαιοσύνης. Για μια συντεταγμένη, γενικά, δημοκρατική κοινωνία, ικανή και αναγκαία συνθήκη είναι η ύπαρξη της ισότιμης αξίας της ψήφου.

Σε ένα τέτοιο νομοσχέδιο ασφαλώς δεν εξασφαλίζονται οι διαδικασίες της εμπιστοσύντης, της συνεργασίας, της αξιοκρατίας, δηλαδή,οι απαραίτητες συνιστώσες που εξασφαλίζουν τη δημιουργία του Κοινωνικού Κεφαλαίου.

Το Νομοσχέδιο επιβεβαιώνει ότι στη χώρα μας δεν επιδιώκουμε την ανάδειξη της «από κάτω προς τα πάνω» διαδικασίας λήψης αποφάσεων, ούτε επιδιώκουμε να βελτιώσουμε τους δείκτες,  οι οποίοι διεθνώς δημοσιεύονται στα πιο έγκριτα περιοδικά, και απεικονίζουν μία εικόνα που δεν αρμόζει για την Ελλάδα.

Η απόδειξη;  Δίνεται από την ετήσια έρευνα του Economist, σύμφωνα με την οποία, η Ελλάδα το 2020 κατατάχθηκε στις «Ελαττωματικές Δημοκρατίες». Τα στοιχεία δίνονται στον Πίνακα 1:

ΠΙΝΑΚΑΣ 1:  Η ΕΛΛΑΔΑ ως Ελαττωματική Δημοκρατία (2020)

Δείκτες όπως αυτοί που εμφανίσαμε στον Πίνακα 1, αποτελούν ποσοτικές αναπαραστάσεις των συνθηκών των συγκεκριμένων διαδικασιών. Έτσι, οι δείκτες αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την Κυβέρνηση για να κρίνουν την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της και κυρίως αποτελούν κατάλληλο εργαλείο, ώστε εκείνη να προβεί στις αναγκαίες προσαρμογές για να αλλάξει αυτήν την άσχημη εικόνα.

Παρατηρούμε από τα στοιχεία του Πίνακα 1 ότι η τιμή του Δείκτη της Πολιτικής Συμμετοχής είναι 6,11 όση  και στην Μποτσουάνα(!!), ενώ στην Κύπρο είναι 7,22 και στο Ισραήλ, με εκλογικό σύστημα την απλή αναλογική, ο δείκτης διαμορφώνεται στο 9,44!!!

Οι τιμές αυτές δείχνουν ότι η συμμετοχή και η αίσθηση της συλλογικότητας είναι το πρόβλημα, και όχι η κυβερνησιμότητα!

Τελικά καταλήγουμε στο ότι η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία να εμφανίζεται μεταξύ των Ελαττωματικών Δημοκρατιών. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν εντοπίζεται στην κυβερνησιμότητα. Η κατάρα της χώρας – το καρκίνωμα που λέγεται κομματοκρατία – διαλύει τα πάντα. Αποτελεί κάποια δικαιολογία και η κυβερνησιμότητα.

Να θυμηθούμε την σκανδαλώδη διάταξη του Άρθρου 67 του Ν. 4735/2020 (ΦΕΚ 197/Α/12-10-2020) που έφερε στη Βουλή η Νέα Δημοκρατία, με το οποίο «αίρεται το αξιόπιστο των πράξεων αιρετών και υπαλλήλων των ΟΤΑ Α΄ και Β΄βαθμού οι οποίες αφορούν πληρωμές ενταλμάτων που έλαβαν χώρα μέχρι 31-07-2019». Υπενθυμίζουμε ότι με το συγκεκριμένο άρθρο ευνοήθηκαν, μεταξύ άλλων, και ο πρώην Νομάρχης Ψωμιάδης που φέρεται να είχε προκαλέσει ζημιά άνω των 6 εκατομμυρίων ευρώ. Εδώ δεν πρόκειται απλώς για επιτελικό κράτος, αλλά για επιτελική διαφθορά.

Η ουσία της αρχής της Τοπικής Δημοκρατίας είναι η ιδέα ότι οι επιλογές των ψηφοφόρων θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται στα όργανα λήψης αποφάσεων.

Το ερώτημα που τίθεται είναι: είναι το εκλογικό σύστημα δίκαιο; Ας εξετάσουμε με ένα παράδειγμα τον μηχανισμό του νέου εκλογικού συστήματος, εστιάζοντας στην περίπτωση του Δήμου Μαραθώνος, χρησιμοποιώντας τα εκλογικά αποτελέσματα του 2019 με την υπόθεση εργασίας ότι θα παραμείνουν τα ίδια ποσοστά.

Με το παράδειγμα αυτό θα απαντήσουμε και στο ερώτημα που θέσαμε αν το εκλογικό σύστημα είναι δίκαιο. Σημειώνουμε ότι ένα εκλογικό σύστημα είναι δίκαιο όταν, τουλάχιστον:  (Α) αναγνωρίζει τον ρόλο των δημοτικών παρατάξεων, και (Β) κάθε παράταξη εκλέγει αριθμό δημοτικών συμβούλων αναλογικά με τον αριθμό των ψηφοφόρων που τους έχουν προτιμήσει.

Έτσι, διαμορφώνεται ο Πίνακας 2:

ΠΙΝΑΚΑΣ 2:  Ενδεικτικό Παράδειγμα Δήμου Μαραθώνος

Από την μελέτη του Πίνακα 2 προβαίνουμε σε ορισμένες παρατηρήσεις:

• Ο πρώτος συνδυασμός – ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΑΞΗΣ – με 39,38%  (κέρδισε στον δεύτερο γύρο) και έχοντας διαφορά 11,01 ποσοστιαίων μονάδων από τον δεύτερο συνδυασμό (ΣΥΜΜΑΧΙΑ) εκλέγει 7 περισσότερους συμβούλους από τον δεύτερο σύμφωνα με το νομοσχέδιο σε σχέση με το 2019.
• Δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι μια σχετικά μικρή διαφορά του 11,01% στους ψήφους ανάμεσα στον πρώτο και τον δεύτερο συνδυασμό δημιουργεί μια μεγάλη διαφορά στον αριθμό των συμβούλων
• Μια έγκυρη ψήφος της ΛΑΪΚΗΣΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗΣ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ισοδυναμεί με τρεις ψήφους του πρώτου συνδυασμού της ΠΟΡΕΙΑΣ ΠΡΑΞΗΣ (918:304 = 3,02 , 6084:20 = 304) τη στιγμή που όλοι οι δημότες έχουν το βασικό δικαίωμα της ισότητας της ψήφου.
• Σαφώς, το προτεινόμενο εκλογικό σύστημα για τις δημοτικές εκλογές του 2023 δεν είναι δίκαιο, αφού μοιράζει τους συμβούλους με «κλοπές» ψήφων από άλλους συνδυασμούς.

Όσοι εξακολουθούν να θεωρούν ότι το εκλογικό σύστημα είναι άσχετο με τη συμμετοχική διαδικασία, τη συναίνεση, την αποδοτικότητα και τη διαφάνεια, δεν θα καταφέρουν να μεταβάλουν το ρόλο της ΤΑ στη ζωή μας. Η τοπική δημοκρατία πρέπει να οικοδομείται στην ισχυρή συμμετοχή των πολιτών σε επίπεδο δήμου, η οποία, ουσιαστικά, συμβάλλει όχι μόνο στην βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών, αλλά και στην επίλυση διαφόρων τοπικών προβλημάτων.

Αν θέλουμε να επιζήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, όχι ως «υπηρέτρια» των κομμάτων, πρέπει να αποφασίσουμε να αφήσουμε την Τοπική Αυτοδιοίκηση να δουλέψει αποτελεσματικά και παραγωγικά. «Γλείφοντας» τα κόμματα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση παγιδεύεται στο σύνδρομο της γάτας που έγλειφε μια λίμα που της είχε μυρίσει ευχάριστα, και τρεφόταν από το δικό της αίμα. Όταν άρχισε να χορταίνει έπεσε νεκρή!!!

Στην μετά-COVID-19 εποχή, η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να επανεξετάσει τον τρόπο με τον οποίο θα παρέχει τις υπηρεσίες της προς τους δημότες, και να γνωρίζει ότι διαμορφώνεται ένας νέος κόσμος, όπου δεν θα υπάρχει περιθώριο προσκόλλησης στην παλιά εποχή. Χρειάζεται ένα νέο όραμα που θα υλοποιηθεί αξιοποιώντας τις ψηφιακές τεχνολογίες, ώστε να βοηθήσει στην ανάπτυξη των Δήμων – Πόλεων, είτε πρόκειται για έξυπνες πόλεις, πράσινες πόλεις, ή βιώσιμες πόλεις.